In veel bedrijven vraagt het werk om de inzet van ploegendiensten. Geschat wordt dat zo’n 10 tot 20 procent van de werknemers wel eens in een ploegendienst werkt. Die ploegendiensten zijn er in verschillende vormen. Daarnaast stelt de arbeidstijdenwet speciale eisen aan ploegendiensten.
Tweeploegendienst
Het (klassieke) model van de tweeploegendienst: de ene ploeg werkt van ‘s ochtends vroeg tot in de middag, en de andere ploeg van ’s middags tot laat in de avond. Na een week draaien de diensten om.
Drieploegendienst
De drieploegendienst wordt gezien als de meest zware vorm van ploegendienst. Drieploegendiensten kennen meestal een vroege ploeg, een late ploeg en een nachtploeg. Elke ploeg roteert door de 3 diensten heen. Er komen 2 soorten rotaties voor: voorwaartse rotatie (vroeg – laat – nacht) en achterwaartse rotatie (vroeg – nacht – laat).
Vierploegendienst
De klassieke vierploegendienst (7 x 24 uur met 4 ploegen) voldoet niet aan de arbeidstijdenwet. Het rooster kent veel nachtdiensten en een te lange wekelijkse arbeidsduur over een periode van 13 weken. Snel roterende roosters lijken deze nadelen niet te hebben. Vierploegenroosters lijken vooral geschikt voor bedrijven die net geen volcontinu productie kennen en bijvoorbeeld op zondag zijn gesloten.
Vijfploegendienst
Vijfploegendiensten zijn een veelgebruikt model om volcontinudiensten te bemensen. Er zijn veel varianten van vijfploegendiensten.
Arbeidstijdenwet & Ploegendienst
- Werknemers vanaf 18 jaar mogen maximaal 12 uur per dienst en maximaal 60 uur per week werken
- Per 16 weken mag er gemiddeld niet meer dan 48 uur per week gewerkt worden
- Voor ploegendiensten geldt dat een nachtdienst niet meer dan 10 uur mag duren
- Nachtdiensten mogen maximaal 5 keer per periode van 14 dagen tot 12 uur verlengd worden, maar niet meer dan 22 keer per jaar
- Als in een periode van 16 weken er meer dan 16 nachtdiensten zitten, is de maximale arbeidstijd per week 40 uur
- Per periode van 16 weken mogen maximaal 36 nachtdiensten worden gedraaid. De periode van 16 weken is een voortschrijdende periode
- Voor weekeinden kunnen in da cao afwijkende afspraken worden gemaakt. Er kunnen dan van vrijdag 18.00 uur tot maandag 08.00 uur nachtdiensten van 12 uur worden gedraaid, waarin gedurende 11 uur gewerkt kan worden. Na de nachtdienst geldt een rustperiode van 12 uur. Er moeten wel 26 vrije weekeinden per jaar overblijven.
- In de cao mogen afwijkende afspraken worden gemaakt
Jet-lag
Om ploegendiensten zo min mogelijk belastend te maken, is een snelle voorwaartse rotatie het beste systeem. Bij een voorwaartse rotatie begint de volgende dienst later. Er is daardoor sprake van een soort vertraging. Het lichaam kan hier beter tegen dan een achterwaartse rotatie. Vergelijk dit met de jet-lag: bij het vliegen: van Europa naar Amerika heeft het lichaam er minder last van dan vanuit Amerika naar Europa. Een snelle rotatie is ook beter dan een langzame. Na twee nachtdiensten wordt de belasting voor het lichaam en het effect op het bioritme groter. Mensen raken vermoeid en minder geconcentreerd en dus ook minder goed inzetbaar. Het is belangrijk dat mensen die in ploegendiensten (met name nachtdiensten) werken, voldoende rust krijgen.
Andere fysieke aspecten
Werknemers in ploegendiensten hebben vaker ongevallen. Ongevallen die in de nacht gebeuren, hebben vaker een dodelijke afloop. Werken in ploegendiensten kan belastend voor de gezondheid. Denk aan slaapstoornissen, effecten op je spijsvertering, je humeur of je lichamelijke weerstand. Er is (of lijkt) een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker en hart- en vaatziekten, depressie en seksuele problemen. Uiteraard verschilt dit per persoon en zijn leefstijl en leeftijd van invloed.
Sociale aspecten
Ploegendiensten hebben ook gevolgen voor het sociale leven van werknemers, hoewel iedereen dit anders zal evaren. Ze werken regelmatig op tijden waarop veel andere mensen vrij zijn, zoals nachten en weekeinden. Hierdoor is het soms lastiger om je werk te combineren met je gezinsleven, verenigingsleven of vrijwilligerswerk.
Ploegendienst en consignatie
Werknemers in een ploegendienst kunnen tussen 2 diensten oproepbaar blijven (consignatiedienst). Hiervoor gelden speciale regels:
- 11 uur voor en 14 uur na een nachtdienst is de werknemer niet oproepbaar
- Een oproep en de daaruit voortvloeiende arbeid in consignatie (ploegendienst) worden niet gezien als dienst. Wel tellen de gewerkte uren mee als arbeidstijd.
De OR en ploegendiensten
Besluiten over ploegendienst zijn instemmingsplichtig. De OR moet dus eerst toestemming geven voor het invoeren, wijzigen of intrekken van een ploegendienstsysteem. Alleen als er in de cao afspraken over ploegendiensten zijn gemaakt, is het instemmingsrecht niet van toepassing.